اینجا طبیعت سخاوتمند است

شهرستان بانه با دارا بودن حدود 130 هزار هکتار جنگل و مرتع و بارش متوسط سالیانه 750 میلیمتر ، رویشگاه مناسبی برای انواع گیاهان کوهستانی و مرتعی است که گاه گونه های بسیار نادر و ارزشمندی نیز در آنها مشاهده می شود . هر ساله با فرا رسیدن فصل بهار مردم زیادی از نواحی دور و نزدیک به دامان طبیعت آمده و با توجه به سردسیر بودن منطقه و کوتاه بودن فصل بهار ، سعی می کنند که از این فرصت کوتاه بهره برده و چند صباحی را در مناطق کوهستانی و طبیعت زیبای آن سپری نمایند . یکی از جاذبه های بانه در فصل بهار " بازار گیاه فروشان " است که بطور سنتی هر سال با آغاز فصل بهار در میدان 15 خرداد شهر و بعضاً در سایر میدانهای شهر بانه برپا می شود .

با شروع فصل رویش گیاهان مرتعی جمع کثیری از مردم بمنظور جمع آوری گیاهان بومی منطقه عازم کوه و دشت شده و کوله های خود را لبریز از گیاهان خوراکی و دارویی می نمایند که اینکار برای بسیاری جنبه تفریحی و تفننی داشته و تنها به میزان نیاز خانواده خود اقدام به جمع آوری و برداشت گیاهان مرتعی می نمایند اما برای دسته ای دیگر ، این مساله جنبه اقتصادی و کسب و کار نیز دارد . بطور متوسط هر سال حدود 1500 خانواده از اوایل فروردین تا اواخر خرداد ، اقدام به جمع آوری و فروش گیاهان نموده و اینکار بصورت یک شغل فصلی برای این دسته از خانواده ها درآمده است . در اصطلاح محلی به این دسته از افرادی که بمنظور جمع آوری گیاهان و کسب درآمد عازم کوه و دشت می شوند ( کویستانچی ) می گویند .  هر روز ، قبل از طلوع خورشید ، کویستانچی ها کوله بار خود را ( که اغلب شامل چند کیسه بزرگ ، کتری ، استکان ، غذایی ساده و وسیله ای برای جمع آوری گیاهان که به آن " پیشکان " یا همان گیاهکن می گویند ) برداشته و عازم روستاهای دور و نزدیک می شوند و پس از گذراندن یک روز پرکار و فعالیت ، یکی دو ساعت قبل از غروب ، با کوله باری مملو از گیاهان خوراکی ( که اغلب وزنی معادل 15 الی 35 کیلوگرم را دارد ) خود را به میدان 15 خرداد رسانده و بساط خود را جهت کسب روزی خانواده هایشان در اطراف میدان پهن می کنند .

از جمله گیاهانی که بیشتر محبوبیت داشته و توسط گیاه فروشان عرضه می شود ، می توان این گیاهان را نام برد :

+ رواس :

با نام فارسی ( ریواس ) و نام علمی Rheum ribes
که گیاهی است با ارتفاع 20 الی 70 سانتیمتر  و بیشتر بصورت خام با نمک و یا شکر مصرف می شود و بخاطر مزه ترش آن گاهی نیز در تهیه انواع ترشی و انواع خورشت ها بکار می رود .گیاه ریواس دارای دو برگ پهن و بزرگ است که گاهی این برگها نیز برداشت شده و قسمت دم برگ آن که به ( کلاوبنه ) معروف است ، مصرف می گردد .

+ پیچکه :

که نوعی سیر کوهی است با نام علمی Allium eriophyllum
گیاهی است علفی شبیه تره و برگهای سه گوش با طعمی شبیه پیازچه خام که از آن در تهیه نوعی نان و غذای محلی به نام ( کلانه ) استفاده می کنند .

+ کورایه و کنیوال :

با نام فارسی (تره کوهی یا تره وحشی ) و نام علمی Allium ampeloprasum
گیاهی است علفی شبیه تره و با طعمی شبیه پیازچه خام که بصورت خام همانند سبزی به همراه انواع غذاها مصرف می شود و همانند ( پیچکه )  از آن در تهیه ( کلانه ) استفاده می کنند . این گیاه هم در دشتها و هم در کوهها و ارتفاعات منطقه یافت می شود که به نوع دشتی آن ( کو رایه ) و به نوع کوهی آن ( کنیوال ) گفته می شود .

+ کنگر :

با نام فارسی ( کنگر ) و نام علمی Cirsium
گیاهی است خاردار که در ابتدای رویش و قبل از بزرگ شدن خارها جمع آوری گردیده و انتهای ساقه گیاه که حدود 10 الی 15 سانتیمتر آن زیر خاک است ، مصرف می شود .

+ مه نده  یا  مندوک   :

با نام فارسی ( جعفری فرنگی معطر ) و نام علمی Chaerophyllum macrospermum
گیاهی است معطر و خوش طعم که همانند کنگر در ابتدای رویش و قبل از بزرگ شدن برگها جمع آوری شده و انتهای ساقه گیاه که حدوداً 10 الی 20 سانتیمتر آن زیر خاک است مصرف می شود . اغلب کنگر و مه نده را بصورت سنتی چند دقیقه در آب جوشانده و پس از خارج کردن آب اضافی ، آن را با روغن و تخم مرغ سرخ می کنند و مصرف می نمایند . علاوه بر این مه نده بصورت مخلوط با پنیر و کشک نیز مصرف می گردد .

+ لووشه :

که معادل فارسی ندارد با نام علمی Allium houshidari
گیاهی است پیاز دار دارای برگهایی به رنگ سبز براق و ارتفاع متوسط 20 سانتیمتر که قسمت برگهای آن مصرف گردیده و اغلب به صورت ریز شده در تهیه آش دوغ که در زبان محلی به آن ( دوکلیو ) گفته می شود ، مصرف می گردد . لووشه بعلت کمیاب بودن از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است .
جالب است بدانید لوشه جدیداً بعنوان یک گونه جدید به دنیا معرفی شده و به افتخار سرکار خانم هوشیدری که اولین بار این گونه جدید را معرفی نموده است به نام Allium Houshidari  نامگذاری شده است .

+ شنگ :

با نام فارسی ( شنگ ) و نام علمی Tragopogon pratensis
گیاهیست علفی که در فصل بهار در اکثر علفزارها و دشت ها و حاشیه مزارع و جاده ها یافت می شود . برگها آن باریک و دراز و گاهی کمی موجدار است . گاهی زیر برگ کرکهایی نیز مشاهده می شود . شنگ دارای گونه ها و انواع مختلفی می باشد . یک نوع از شنگ که در زبان محلی به ( ئاله کوک ) مشهور است در فرهنگ عامیه بعنوان سوغات چوپان مشهور است . نوعی دیگر از شنگ که به ( شنگ گلا پان ) یا شنگ پهن برگ مشهور است از نظر طعم و مزه پرطرفدار تر از سایر انواع می باشد . شنگ دارای شیره ای سفید رنگ و چسبناک است . قسمت خوراکی شنگ برگهای آن می باشد که اغلب بصورت خام همراه با سرکه و نمک مصرف می گردد . گلهای آن بسته به نوع گونه آن زرد و بنفش است . شنگ مقوی معده و اشتها آور است .

+ گیلاخه :

که در فارسی با اسامی مختلفی دارد از جمله ( گل آقا ) ، ( گلاغه ) و ( شیرمرغ ) و نام علمی Ornithogalum
گیاهی است علفی با برگهای دراز و باریک که قسمت برگهای آن اغلب بصورت سرخ کرده همراه با نیمرو مورد استفاده قرار می گیرد ودر تهیه انواع خورشتها نیز بکار می رود . خاصیت ملین و سریع الهذم دارد . این گیاه اغلب در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای یافت میشود .

+ کاشمه :

با نام فارسی ( گلپر کوهستانی ) یا ( گلپر برفی ) و نام علمی Heracleum lasiopetalum , Tetrataenium lasiopetalum
گیاهی است کرکدار با برگهای پهن و گرد و ساقه گوشه دار توخالی و گلهای چتری سفید و صورتی رنگ که از عطر مخصوصی برخوردار است و مانند گیلاخه در تهیه غذاهای محلی بکار برده می شود . کاشمه قبل از مرحله گلدهی برداشت می شود و قسمت ساقه و برگ آن مورد استفاده قرار می گیرد . لوشه در بلندترین ارتفاع کوهستان و اغلب در مناطق سنگلاخی و دارای سنگریزه رشد می کند و آخرین گیاهی است که از نظر ارتفاعی در کوهستان یافت می شود .

با توجه به حجم زیاد برداشت گیاهان خوراکی و برداشت بی رویه در سالهای کم باران و همچنین عطف به این مساله که برداشت اغلب گیاهان در مرحله قبل از گلدهی و بذر دهی صورت گرفته و برداشت بصورت ریشه کنی گیاه انجام می پذیرد ، متاسفانه در سالهای اخیر شاهد کاهش میزان گیاهان خوراکی و دارویی بوده و بجای آنها ازدیاد رویش گیاهان غیر خوشخوراک و خاردار در سطح مراتع شهرستان هستیم . چنانکه بنابر گفته روستائیان و مردم محلی ، بسیاری از جاهایی که در سالیانی نچندان دور دارای پوشش گیاهی مناسب و انواع گیاهان خوراکی و دارویی بوده اند ، امروزه بخاطر برداشت بی رویه و غیر اصولی به مراتعی کم پوشش مبدل گشته و سیر قهقرایی خود را طی می کنند .
امید است با افزایش سطح اطلاعات عمومی بهره برداران و توجه به امر مهم ترویج و آموزش ، در آینده شاهد برداشت و بهره برداری صحیح از جنگلها و مراتع شهرستان بوده و این میراث ارزشمند را برای آیندگان حفظ نماییم .

برای دیدن تصاویر بیشتری از بازار گیاهفروشان بانه، به گالری تصاویر مراجعه کنید.

هیمن ابراهیمی
( کارشناس منابع طبیعی )