مشخصات گیاه ریواس:
نمایی از گیاه ریواس در مرحله بذر دهی
ساقه های ریواس آماده برای فروش در کرج
انواع ریواس در طبیعت :
1- ریواس ساقه بلند : همان ریواس معمولی موجود در بازار که به فراوانی در سالهای باردهی یافت می شود. این ریواس از لحاظ کمی و کیفی بهترین نوع ریواس محسوب می گردد.
2- ریواس پا کوتاه : که به زیان کردی آنرا که لاوبنه ( klav beneh ( می نامند . همان طور که از نامش پیدا است دارای برگهای پهن تر از ریواس ساقه بلند بوده اما ساقه های آن ضخیم ، کوتاه و خشبی تر بوده و زود تر از ریواس معمولی ظاهر می شود. اما دارای کمترین میزان آب بوده ، لذا کمتر از آن استفاده می گردد. و در سالهایی که ریواس معمولی کم است این نوع را برداشت و وارد بازار می نمایند. اما طرفداران بسیار کمی دارد.
3- ریواس قرمز بسیار کمرنگ متمایل به سفید : این ریواس در خاکهای واریزه ای و سنگلاخی حاشیه جاده ها که در اثر تعریض جاده ، خاک آنرا به قسمت های پایین تر ریخته شده سبز و در سطح خاک فقط بخش فوقانی آن قابل رویت است. برای چیدن آن لازم است سنگریزه ها را با دست کنار زد و ساقه آفتاب ندیده را از لابلای خاکهای واریزی خارج نمود. این نوع ریواس به نسبت آبدار تر از دو رقم فوق می باشد. این نوع در کرج و دامنه های جنوبی البرز و .... دیده می شود.
مصارف ریواس :
گیاه ریواس از گذشته دور تا به امروز بعنوان گیاه خوراکی و دارویی از کاربردهای فراوانی برخوردار بوده است.
بخش خوراکی ریواس همان ساقه های گل دهنده گیاه است که همزمان با باز شدن گلها به مصرف می رسند . ساقه ها در این مرحله ترد و تازه بوده و توسط روستاییان جمع آوری و وارد باز می گردند.
خام خوری ریواس متداول ترین نوع مصرف این گیاه معجزه گر است. برای آماده شدن ، ابتدا پوسته نازک روی ساقه را همانند کندن پوست موز جدا کرده بعد از کندن پوسته نازک آنرا تکه تکه کرده و آنرا به همان صورت یا با شکریا نمک می خورند. به عنوان نمونه در بانه آنرا با نمک و در سنندج با شکر مصرف می کنند.
از ساقه های آن در تهیه انواع خورشت ها ، کمپوت، مربا و شربت استفاده های فراوان می شود.
خواص درمانی:
ریواس دارای ویتامین های A و C فراوان و املاح معدنی زیاد نظیر پتاسیم ،کلسیم می باشد. از طرفی. ریواس دارای فیبر فراوان و در مقابل کمترین میزان چربی است. بنابراین از ارزش غذایی زیادی برخوردار است. ریواس برای تقویت معده و کبد و بیماران تب دار و بی اشتها مفید بوده ، یرقان ، حصبه ، وسواس ، صفرا و دل به هم خوردگی را رفع می کند و کرم کُش است و حالات سستی بدن را دفع می نماید.
بهترین ترین شیوه مصرف ریواس، گرفتن آب ریواس است. آب ریواس هم بصورت جدا و هم بصورت مخلوط با آب هویج ، کرفس ، خیار و سیب استفاده می نمایند.
ریواس ملین و اشتها آور است و برای افزایش اشتها و یبوست مفید می باشد. ریواس، مقوی قلب و اعصاب بوده و برای درمان بواسیر مفید است. ریواس به عنوان فعال کننده ی عملکرد دستگاه گوارش و محرک ترشح کبد شناخته شده است. نخستین کار کرد آن در دهان این است که با تحریک پرز های چشایی به واسطه ی مزه های ترش ،شیرین و تلخ ، موجبات خوشبویی دهان را فراهم می نماید. علاوه بر این به تنظیم چربی در روده و کبد کمک می نماید..
ریواس خاصیت مسهلی، ضد التهابی و متعادل کننده ی عملکرد روده ها (درمان یبوست و اسهال) را داشته و در درمان یرقان، خونریزی معدی- روده ای، اختلال قاعدگی، ورم ملتحمه ی چشم، جراحات ناشی از ضربات و صدمات جسمانی، زخم های چرکی و سطحی ، سوختگی های حاصل از حرارت کاربرد دارد.
چه کسانی نباید ریواس مصرف کنند:
نکته مهم : در مصرف ریواس زیاده روی نکنید.
ساقه های گلدار ریواس ساقه بلند
مهمترین مواد تشکیل دهنده ریواس :
ارزش تغذیه ای 85 گرم ریواس به این شرح است.
سایر مصارف وکاربردهای ریواس:
شیوه بهره برداری :
کسانی که به امر جمع آوری ریواس اقدام می کنند ، بدون توجه به حیات ، استمرار و پایداری این گیاه ، غالبا از بن گیاه، ساقه را در آورده و سعی می کنند قبل از اینکه در اثر شرایط فیزیکی خشکی هوا ساقه ها آب خود را از دست دهند آنها را درون گون های پلاستیکی جمع آوری و سریعا وارد بازارهای فروش نمایند .
جمع آوری کنندگان بدون توجه به ارزش و اهمیت معجزه آسای این گیاه تنها تلاش آنها جمع آوری حداکثر و از بین بردن غالب بوته های این گیاهان است. به نظر میرسد با توجه به شدت بهره برداریهای بی رویه و لجام گسیخته آینده تاریکی را باید برای این گیاه پر فایده رقم زد.
متاسفانه متولیان حفاظت از این منابع هم یا نمی دانند و یا چشمان خود را همانند گذشته براین نوع بهره برداریهای ناروا و بی رویه بسته اند .
در تصاویر فوق که در 12 اردیبهشت ماه سالجاری در شهر مریوان از استان کردستان گرفته شده می توان به عمق بهره برداریهای بی رویه از این گیاه پرفایده را نشان داد . نمونه های آنرا در غالب مناطق زاگرس که در هر روز اردیبهشت ماه گاهی تا به بیش از 50 وانت بار در روز می رسد بهره برداری می کنند.
به امید آن روزی که فرهنگ چگونه استفاده کردن از این منابع خدادی همه گیر گردد و قبل از اینکه تنوع گونه های گیاهی کشور مان به شدت کاهش یابند بتوانیم در کاشت ، داشت و برداشت اینگونه گیاهان پرفایده گامهای اساسی بر داشته شود.
متاسفانه علی الرغم دارا بودن صدها دانشگاه ، دانشکده و مراکز علمی و تحقیقاتی در کشور فاقد آثار علمی و شیوه های کاشت ، داشت و برداشت گیاهان خودرو و طبیعی مانند گونه ریواس در کشور پهناور ایران زمین هستیم . به نظر میرسد منتظریم بعد از کاهش نابودی اینگونه منابع خددادی تازه تحقیقات و پژوهش ها و.......آغاز گردد. .
بازنشسته مرکز تحقیقات جنگلها و مراتع استان کردستان است.محمد فتاحی 9 جلد کتاب را در زمینه جنگلهای زاگرس در کارنامه خود دارد.محمد فتاحی لیسانس و فوق لیسانس خود را از دانشگاه تهران در رشته مهندسی جنگلداری در سالهای 1355 و 1359 اخذ نموده است.
لیست پست های محمد فتاحی
نام انگلیسی : Rheum Rhabarbarum L. , Rheum Palmatum L
از خانواده : Polygonaceae
نام های رایج: ریباس، ریوند چینی، ریوند، اشغرق، اشطیاله
گیاهی از تیره ی ترشک ها (هفت بندها) که حدود 20 گونه از آن شناخته شده و همه متعلق به نواحی معتدله، خصوصا آسیای مرکزی و غربی هستند. گیاهی است پایا و دارای ساقه ی خزنده ی زیر زمینی و گل های نر و ماده که در انتهای ساقه مجتمع شوند از ساقه ی خزنده ی آن که به نام ریشه ی ریوند موسوم است و همچنین برگ های آن استفاده ی طبی دارد. گونه ی خوراکی این گیاه به نام "ریواس" موسوم است.
ترکیبات ریواس
ریواس داری ویتامین A و B و مقدار زیادی ویتامین C و اسید اگزالیک، اسید گالیک، اسید سینامیک، کلسیم، ماده ی قابل تبلوری به نام رئین، مواد چرب، کمی اسانس، قند، نشاسته زیاد و ماده ای تلخ به نام بتاگلوکوگالین می باشد.
خواص و اثرات دارویی ریواس
- ریشه ی ریواس مسهل قوی، تقویت گوارشی، قابض، ضد باکتری و ضد عفونی کننده می باشد.
نکته: ریواس علاوه بر مصارف خوراکی در طب سنتی در موارد درمان یبوست، یرقان، نارسایی کبد و درمان سرطان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
- جوشانده ی ریشه ی خشک گیاه به صورت کوبیده برای درمان کم خونی، بی اشتهایی، ضعف، خستگی اعصاب و روان، درد معده، ترش کردن غذا، یبوست مزمن، یرقان، نارسایی کبد، رفع ترشخات سفید زنان، دل درد، قولنج، ترک تریاک استفاده می شود.
- ریواس در مخلوط با دارچین ضد چربی خون و دیابت می باشد.
- ضماد (مرهم) جوشانده ی آن در درمان آبسه های چرکی و قانقاریا موثر است.
- به علت داشتن اسید اگزالیک و کلسیم در مبتلایان به سنگ کلیه و مثانه (از نوع اگزالات) و سنگ کیسه ی صفرا مضر است.
احتیاط
- فقط از اسانس های مرغوب برای مصرف خوراکی و دارویی استفاده کنید.
- برگ ریواس سمی است و باید از خوردن آن پرهیز کنید.
موارد منع مصرف ریواس
- در کودکان زیر 12 سال منع مصرف دارد زیرا باعث از دست رفتن آب و الکترولیت ها می شود.
- این گیاه به دلیل داشتن مشتقات آنتراکینونی از جمله رئین، امودین و آلوئه امودین دارای اثرات مخرب و آزار دهنده می باشد. از این رو در صورت وجود تب شدید و التهاب، شامل التهاب روده مانند آپاندیسیت، کولیت، سندرم روده ی تحریک پذیر (IBS)، بیماری کرون و کولیت اولسراتیو منع مصرف دارد.
- به دلیل اثر مسهلی که ناشی از ترکیبات آنترانوئید مثل رئین و سنوزیدها است در انسداد روده منع مصرف دارد.
- استفاده ی طولانی مدت آن بیش از 8 تا 10 روز به دلیل اثرات پاتولوژیک روی عضلات صاف روده و اثر ذاتی آن که از دست دادن الکترولیت است، ممنوع می باشد.
- در دردهای شکمی با منشا نامعلوم منع مصرف دارد و این به دلیل احتمال پارگی ناشی از انقباض عضو ملتهب مثل آپاندیس می باشد.
- این گیاه حاوی اگزالات می باشد پس در کسانی که سابقه ی سنگ های کلیوی (از نوع اگزالاته) دارند، منع مصرف دارد.
- در هموروئید مصرف آن ممنوع است و این به علت خاصیت تحریک کنندگی یا تشدید ترومبوز هموروئیدی یا پرولاپس می باشد.
مصرف ریواس در بارداری
در دوران بارداری به دلیل اثر تحریک کنندگی اعمال رحمی و وجود ترکیبات آنتراکینون های موتاژن و ژنوتوکسیک منع مصرف دارد.
مصرف ریواس در شیردهی
به دلیل عبور ترکیبات آنتراکینون ها از شیر که ممکن است باعث اسهال در نوزاد شود و همچنین ورود به شیر ترکیبات امودین و آلوئه امودین که ژنوتوکسیک هستند، در این دوران مصرف آن ممنوع می باشد.
تداخلات دارویی ریواس
- این گیاه زمان عبور روده ای را کاهش می دهد و باعث کاهش جذب داروهای خوراکی می شود.
- استفاده ی بیش از حد یا نادرست آن باعث از دست دادن پتاسیم می شود.
- فرآیند از دست دادن پتاسیم ناشی از داروهای مدر (ادرار آور) را تشدید می کند.